OBJAWY
♦ Ból stały i tępy, opasujący głowę jak obręcz to prawdopodobnie napięciowy ból głowy.
♦ Ból pulsujący, zlokalizowany po jednej stronie, z towarzyszącymi nudnościami to migrena. Ból mogą poprzedzać zaburzenia widzenia, np. o charakterze drgających punktów.
♦ Ból pulsujący, z towarzyszącym zaczerwienieniem i łzawieniem oka oraz zatkaniem nosa po tej samej stronie to klasterowy ból głowy.
♦ Ból stały, zlokalizowany w okolicy czoła i oczu, nasilający się po pochyleniu głowy, z towarzyszącym nieżytem nosa wskazuje na zapalenie zatok obocznych nosa.
ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA, JEŚLI:
♦ Silnemu bólowi głowy towarzyszą wymioty, osłabienie kończyn, podwójne widzenie, niewyraźna mowa, trudności w połykaniu; może to wskazywać na krwotok wewnątrzczaszkowy lub tętniak. Natychmiast zgłoś się do lekarza.
♦ Odczuwane bóle głowy zmieniły charakter, pojawiają się głównie rano, a zmniejszają
w ciągu dnia, towarzyszą im wymioty; możesz mieć nadciśnienie tętnicze lub, rzadko, guza mózgu. Natychmiast zgłoś się do lekarza.
♦ Masz gorączkę, światłowstręt i silny ból głowy, połączony ze sztywnością karku; może to wskazywać na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Natychmiast zgłoś się do lekarza.
♦ Ból głowy wystąpił po urazie, towarzyszą mu nudności, wymioty, zawroty głowy, senność; możesz mieć wstrząśnienie mózgu. Natychmiast zgłoś się do lekarza.
Bóle głowy, chociaż nieprzyjemne i uciążliwe, zazwyczaj nie są niebezpieczne i ustępują po zażyciu aspiryny czy ibuprofenu. Jeżeli jednak są silne, często nawracają i towarzyszą im inne objawy, mogą być oznaką poważnej choroby, dlatego należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.
Bóle głowy klasyfikuje się według przyczyn, które je wywołują. Bóle wynikające z nadmiernego napięcia mięśni to bóle napięciowe. Do bólów o podłożu naczyniowym zalicza się bóle migrenowe i klasterowe. Ból głowy może wynikać także z chorób zatok obocznych nosa.
Bóle napięciowe – stałe, tępe, niepulsujące -znane są większości ludzi, którzy określają je także jako ściskające głowę podobnie jak obręcz. Chory ma wrażenie, że mięśnie pokrywy czaszki zawiązane są na supeł, niektóre okolice głowy i szyi są tkliwe przy dotyku. Naprężone mięśnie podrażniają zakończenie nerwów czuciowych, co jest odbierane jako ból. Bóle napięciowe mogą być krótkotrwałe i pojawiać się rzadko, mogą także być długotrwałe i nawracające.
Bóle migrenowe głowy mogą być tak silne, że zupełnie uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. U niektórych chorych atak migreny poprzedzony jest tzw. aurą, która może obejmować zaburzenia widzenia (drgające błyski światła, czarne punkty przed oczami, migające świetlne zygzaki), drętwienie kończyn oraz odczuwanie dziwnego zapachu. Ból migrenowy rozpoczyna się zwykle w jednej połowie głowy i ma intensywny, pulsujący charakter. Może też obejmować całą głowę, a czasami towarzyszą mu nudności i wymioty. Migrena trwa od kilku godzin do kilku dni. Często towarzyszy jej nadwrażliwość na światło, zapachy i dźwięki.
Uważa się, że objawy migreny mają związek ze zmianami średnicy naczyń mózgowych, które początkowo się kurczą, a następnie, po wystąpieniu bólu, rozszerzają. Odpowiedzialne za to są najprawdopodobniej wahania poziomu serotoniny. Wydaje się, że również poziom estrogenów odgrywa istotną rolę w występowaniu dolegliwości migrenowych.
W klasterowym bólu głowy dolegliwości pojawiają się gromadnie. Typowo rozpoczynają się w kilka godzin po zaśnięciu, niekiedy są poprzedzone niewielkim bólem jednej strony głowy. Ból nasila się, staje się przenikliwy, świdrujący. Zlokalizowany jest wokół zaczerwienionego i łzawiącego oka, może mu towarzyszyć zatkanie nosa i rumień twarzy. Ból trwa od 30 minut do 2 godzin i potem zmniejsza się, aby na nowo powrócić następnego dnia. Chory może doznawać 4 i więcej ataków dziennie, a codzienne ataki bólu mogą trwać przez wiele tygodni i miesięcy. Na klasterowe bóle głowy częściej cierpią mężczyźni.
Ból głowy w chorobach zatok dotyczy czoła, okolicy oczu i nosa, a czasem szczytu głowy. Niekiedy chorzy skarżą się na uczucie ucisku zlokalizowanego głęboko za twarzą. Najczęstszą przyczyną dolegliwości jest zapalenie zatok. Ból głowy może towarzyszyć także infekcji nosa, gdyż wskutek zatkania ujść zatok nieskuteczny jest drenaż wydzieliny, która, zbierając się w jamach zatok, wywołuje ucisk na ich ścianki.
PRZYCZYNY
Przyczyny bólów głowy są różne. Bóle w chorobach zatok typowo występują podczas sezonowych zaostrzeń alergii (np. na pyłki traw) i w chorobach infekcyjnych (przeziębienie, grypa). Napięciowe bóle głowy najczęściej są rezultatem stresu lub działania czynników zewnętrznych, np. hałasu. Może je wywoływać także zmęczenie oczu, spożywanie dużych ilości kofeiny w napojach, wada postawy oraz zgrzytanie zębami podczas snu.
Przyczyny migreny są bardziej zagadkowe. Chociaż wiele danych wskazuje na przyczynę naczyniową, nie jest wykluczone, że jest ona pierwotnie mózgowa. Prawdopodobnie dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne, gdyż migrena jest chorobą występującą rodzinnie. Pojawianiu się ataków sprzyja nadmiar kofeiny, różnorodne potrawy i zapachy, drzemka, suche wiatry, zmiany ciśnienia baryczne-go, przejściowe pory roku, wahania poziomu hormonów, tabletki antykoncepcyjne, niedojadanie, duszne pomieszczenia.
Najtrudniejsza do wyjaśnienia jest przyczyna klasterowych bólów głowy. Występują one częściej u nałogowych palaczy oraz u osób pijących alkohol, a także u spożywających określone potrawy.
DIAGNOSTYKA I BADANIA
W celu wykluczenia organicznych przyczyn bólów głowy lekarz może zlecić badanie wzroku, tomografię komputerową głowy, nakłucie lędźwiowe lub EEG.
LECZENIE
Zarówno konwencjonalne, jak i naturalne sposoby leczenia mogą przynieść zadowalające rezultaty; zaleca się łączenie obu sposobów. Na przykład w migrenowych i napięciowych bólach głowy uzupełnienie klasycznej terapii technikami relaksacyjnymi przynosi bardzo dobre efekty.
MEDYCYNA KONWENCJONALNA
U większości chorych napięciowe bóle głowy mogą być skutecznie łagodzone aspiryną, paracetamolem czy ibuprofenem. W przewlekłych stanach pomocne jest zażywanie leków przeciwdepresyjnych. Leczenie zapalenia zatok obejmuje podawanie antybiotyków i środków zmniejszających obrzęk śluzówki nosa.
W migrenie stosuje się leki z różnych grup. Jeżeli ataki występują częściej niż 3 razy w miesiącu, lekarz może zlecić profilaktyczne podawanie propranololu, leku z grupy beta-blokerów, który zmniejsza skurcz naczyń, lub werapamilu, leku z grupy blokerów kanału wapniowego. Jako uzupełnienie podaje się leki przeciwdepresyjne. Jeżeli migrena przebiega łagodnie, lekarz może zalecić ergotaminę, dostępną także w czopkach, z myślą o chorych, u których występują wymioty. Sumatriptan w postaci tabletek lub zastrzyków, podany w czasie ataku migreny, przynosi natychmiastową ulgę. Spraye donosowe z zawartością antyserotoninowo działającej dihydroergotaminy powodują szybkie obkurczenie naczyń, przez co zmniejszają obrzęk zapalny. Zażyta tuż po wystąpieniu ataku aspiryna również przynosi ulgę. Aby zwiększyć jej wchłanianie i nie dopuścić do wymiotów, można 10 minut wcześniej zażyć metoclopramid.
Popularne analgetyki słabo działają w klasterowych bólach głowy. Stwierdzono natomiast, że skuteczne jest oddychanie czystym tlenem. Stosuje się także krótkie kursy steroidoterapii, metysergid, węglan litu, a u niektórych chorych także blokery kanału wapniowego, znane z pozytywnego działania w migrenie.
METODY NATURALNE
Ogromna większość terapii naturalnych uwzględnia przyczyny leżące u podstaw bólów głowy. Ponieważ napięcie i stres tak często towarzyszą tego rodzaju dolegliwościom, ważnym elementem programów terapeutycznych są techniki relaksacji.
AROMATERAPIA
Wymienione niżej olejki ziołowe mogą pogłębić relaksację i złagodzić dolegliwości związane z napięciowym i migrenowym bólem głowy. Zwilż czubki palców 1-2 kroplami olejku eterycznego z lawendy (Lavanclula officinalis) zmieszanego z tzw. olejem nośnikiem, np. olejem słonecznikowym, a następnie delikatnie wmasuj w skronie kolistym ruchem; powtórz to samo w zagłębieniach obok oczu, za uszami i nad karkiem. Przy zatokowym bólu głowy spróbuj tychże technik z użyciem olejku eukaliptusowego (Eucalyptus globulus) albo wintergrinowego (Gaultheria procumbens). Przy każdym typie bólu głowy wdychaj mieszankę lawendy, rozmarynu (Rosmarinus officinalis) oraz mięty pieprzowej (Mentha piperita). Przykładanie na bolesne miejsca kompresów z tych olejków albo kąpiel z ich dodatkiem może rozluźnić mięśnie, łagodząc ból.
MASAŻ
Masaż leczniczy może usunąć wywołujące ból głowy napięcie mięśni głowy, szyi, barków i twarzy. Można spróbować 10-minutowego automasażu skóry owłosionej głowy. Dotknij opuszkami palców środkowych obu rąk czoła na linii włosów; delikatnie uciskając skórę, przesuwaj stopniowo palce ku szczytowi głowy; powtarzaj ten ruch, rozpoczynając w miejscach położonych w odległości 1 cm od siebie na linii włosów, aż dotrzesz do skroni. Przez parę minut obracaj palcami w obie strony; następnie umieść oba kciuki u podstawy czaszki na linii włosów i masuj obie strony czaszki aż do jej szczytu, aby usunąć napięcie.
ODŻYWIANIE, WITAMINY I MINERAŁY
Z migrenowymi bólami głowy kojarzy się niekiedy takie produkty, jak: czekolada, dojrzewające sery, owoce cytrusowe, przetworzone mięsa zawierające azotan sodu albo intensyfikator smaków – kwaśny glutaminian sodu, oraz czerwone wina. Prowadzenie dziennika spożywanych produktów może pomóc w zidentyfikowaniu tych, które należy wyeliminować. Magnez rozluźnia skurczone naczynia krwionośne, niski poziom tego pierwiastka może się przyczyniać do powstawania migreny i klasterowych bólów głowy. Zażywanie 200 mg preparatu 3 razy dziennie może działać zapobiegawczo. Zażywanie 50-200 mg niacyny (witaminy B3) i amidu kwasu nikotynowego przy pierwszych zapowiedziach bólu pomaga utrzymać naczynia krwionośne w stanie rozszerzonym, a nawet zredukować początkową fazę skurczową migreny, co pozwala uniknąć ataku.
STYL ŻYCIA
Regularne ćwiczenia fizyczne mogą wyzwalać endorfiny, naturalne czynniki przeciwbólowe organizmu, a także przyczyniać się do rozszerzenia naczyń krwionośnych, co zwiększa przepływ przez nie krwi i może przeciwdziałać ich kurczeniu się, występującemu na początku większości ataków migreny.
Aby stłumić w zarodku napięciowy ból głowy, oddychając głęboko i oddając się spokojnym myślom, wykonaj następujące ćwiczenie: siedząc, zrób wdech i delikatnie odchyl głowę w tył, aż spojrzysz w sufit (uważaj, by nie przechylić głowy za daleko, gdyż może to powodować ucisk na szyjny odcinek kręgosłupa). Zrób wydech i opuść głowę, aż broda oprze się o klatkę piersiową; powtórz dwukrotnie.
Prowadzenie dziennika bólów głowy pomoże wychwycić czynniki odpowiedzialne za taki, a nie inny przebieg dolegliwości u danej osoby. W dzienniku powinny się znaleźć odpowiedzi na 1 0 pytań:
1. Kiedy po raz pierwszy pojawił się ból głowy?
2. Jak często występuje?
3. Czy ból głowy poprzedzają inne objawy?
4. Gdzie dokładnie umiejscowiony jest ból?
5. Jak długo trwa?
6. O jakiej porze dnia się pojawia?
7. Czy bóle głowy występują po zjedzeniu pewnych produktów spożywczych?
8. W przypadku kobiety: w jakiej fazie cyklu menstruacyjnego występują bóle głowy?
9. Czy bóle głowy inicjowane są przez czynniki fizyczne czy środowiskowe, takie jak przykry zapach, hałas, pewne typy pogody?
10. Jakie słowa najtrafniej opisują ból głowy: tętniący, dźgający, oślepiający, przeszywający…?
TERAPIA MANUALNA
Napięciowe bóle głowy są niekiedy efektem niewłaściwej postawy, która powoduje niepotrzebne napięcie mięśni. Specjalista terapii manualnej może je usunąć dzięki manipulacjom i nastawieniom kości pleców oraz szyi. W pewnych badaniach wykazano, że manipulacje kośćmi kręgosłupa dają mniej efektów ubocznych i trwalsze rezultaty niż konwencjonalna farmakoterapia.
TERAPIE ZIOŁOWE
Ziołem najszerzej chyba zalecanym w leczeniu i zapobieganiu migrenom jest złocień (Chrysanthemum parthenium), działający, jak się uważa, poprzez blokowanie nadmiernego wydzielania neurotransmitera serotoniny. Kiedy w początkowym stadium migreny kurczą się naczynia krwionośne, wyzwalana jest serotonina. Złocień może temu przeciwdziałać, rozszerzając owe naczynia. Jednym ze sposobów zapobiegania takim dolegliwościom jest żucie codziennie 1-2 liści, ale może to niekiedy powodować wrzody jamy ustnej; zamiast liści można użyć kapsułek (125 mg). W celu przeciwdziałania ostremu atakowi można zażyć od razu 3 4 kapsułki, następnie powtarzać tę dawkę co 4 godziny, ale nie przekroczyć dawki 12 kapsułek dziennie. Przy migrenach wywołanych jedynie stresem korzystnie może działać zażywanie 3 razy dziennie herbaty albo nalewki z mieszanki równych części głogu (Crataegus oxyacantha), lipy (Tilia spp.)r bukwicy leśnej (Peclicularis canaclensis), tarczycy (,Scutellaria lateriflora) oraz kory kaliny (Viburnum opulus). Przy migrenach, którym towarzyszą nudności i wymioty, można zażyć 500 mg suszonego imbiru (Zingiber officinale) z wodą, na początku etapu zwiastunów, jeśli przy bólach gfowy występuje aura, a potem powtarzać co 2 godziny w miarę potrzeby. Zażywanie 3 razy dziennie gorzknika kanadyjskiego (Hyclrastis canaclensis) w postaci nalewki, herbaty albo suchego proszku może zmniejszyć zatokowy ból głowy.
Napięciowe bóle głowy mogą ustąpić po stosowaniu 3 razy dziennie naparu z kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis) w połączeniu z tarczycą i męczennicą (Passiflora incarnata). Przy klasterowych bólach głowy szybką ulgę przynosi smarowanie kilka razy dziennie wnętrza nozdrzy dostępną bez recepty maścią z ostrej papryki (Capsicum frutescens). Ta sama maść stosowana na skórę skutecznie zapobiega migrenom. Ponieważ papryka jest paląca i może wywoływać bolesne oparzenia skóry, najlepiej stosować ją pod kontrolą lekarską.
DOMOWE SPOSOBY LECZENIA
Położenie na czoło okładu z lodu i jednoczesne zanurzenie stóp w gorącej wodzie pomagają złagodzić atak migreny.
Po wystąpieniu pierwszych oznak bólu wypij 3 szklanki bardzo zimnej wody, a następnie ułóż się do snu w zaciemnionym pomieszczeniu z zimnym okładem na czole (bez poduszki).
Oddychanie czystym tlenem zapobiegnie klasterowym bólom głowy. Pamiętaj, że przed użyciem aparatu tlenowego powinieneś poradzić się lekarza.
Nie powinno się długotrwale stosować popularnych leków przeciwbólowych, szczególnie z dodatkiem kofeiny lub kodeiny. Badania wykazały, że możliwy jest odwrotny skutek – leki te, zamiast łagodzić ból, nasilają go. Mogą one także blokować działanie innych, podawanych profilaktycznie leków przeciwmigrenowych. Zmniejszają ponadto działanie endorfin, naturalnych substancji znieczulających, syntetyzowanych w mózgu. Uzależnienie od leków przeciwbólowych zaburza również ośrodkowe mechanizmy odczuwania i kontroli bólu.