OBJAWY
♦ Obrzęknięte, zaczerwienione, łatwo krwawiące dziąsła.
♦ Miejscowy ból, chwiejące się zęby i cuchnący oddech sugerują zapalenie ozębnej. Badanie radiologiczne może wykryć ubytki kostne w szczęce lub żuchwie.
♦ Wyjątkowo bolesne, zapalnie zmienione dziąsła pokryte szarobiałym nalotem; czasem z towarzyszącą niewielką gorączką, złym samopoczuciem, cuchnącym oddechem, nadmiernym ślinieniem i bólem przy przełykaniu pokarmu. Są to objawy anginy Vincenta.
♦ Nagłe i niewyjaśnione duże ubytki kostne wokół zębów trzonowych i siekaczy wskazują na młodzieńcze zapalenie ozębnej.
♦ Silnie owrzodzone, obrzęknięte dziąsła łatwo krwawiące; ewentualnie z towarzyszącym bólem ucha, zakażeniem podobnym do zapalenia zatok, krwawieniem z nosa, chudnięciem i ogólnym złym samopoczuciem może wskazywać na rzadką, ale potencjalnie śmiertelną chorobę – ziarniniak Wegenera.
ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA, JEŚLI:
♦ Stwierdzisz u siebie którąś z grup wyżej wymienionych objawów; wcześnie wdrożone leczenie może zapobiec rozszerzeniu się zakażenia i uratować zęby.
Choroba przyzębia jest jednym z najczęstszych przewlekłych schorzeń, na które – jak się ocenia – cierpi w krajach rozwiniętych około 98% ludzi po 60. roku życia. Obwinia się o to dietę obfitującą w oczyszczony cukier. Nowoczesna stomatologia oraz dobre szczotki i pasty do zębów pomagają zapobiegać niektórym szkodliwym skutkom zwyczajów żywieniowych, dzięki czemu tylko 8% osób dorosłych ma poważniejsze problemy z dziąsłami. Odsetek ten mógłby być jeszcze mniejszy, gdyby ludzie starali się zmniejszyć spożycie wysoko przetworzonych produktów spożywczych o dużej zawartości cukru i poważniej traktowali higienę zębów.
PRZYCZYNY
Choroba przyzębia to zakażenie dziąseł i innych tkanek, w których tkwią zęby. Problemy rozpoczynają się od tego, że cząsteczkom pokarmu, ślinie i bakteriom pozwala się gromadzić na linii dziąseł i wytwarzać płytki z miękkiej masy bakterii. Powstające kieszonki sprzyjają wnikaniu płytek między zęby i otaczające je błony; kieszonki te i ulegający rozpadowi materiał stanowią dobrą pożywkę dla bakterii zasiedlających jamę ustną. Nadmiar cukru w pokarmie zmniejsza wydzielanie śliny (która jest najlepszym naturalnym środkiem przeciwbakteryjnym jamy ustnej), co osłabia działanie krwinek białych zwalczających zakażenie. Najwcześniejszym stadium rozwijającego się zakażenia jest zapalenie dziąseł, które objawia się bezbolesnym zapaleniem, obrzmieniem, zaczerwienieniem i ewentualnie krwawieniem dziąseł. Niedobór niektórych witamin, pewne leki, zaburzenia wydzielania gruczołów i choroby krwi sprzyjają zapaleniu dziąseł, przeważnie jednak pierwotną przyczyną bywa niedostateczna higiena zębów.
W miarę jak kieszonki wokół zębów pogłębiają się, a dziąsła stają intensywnie czerwone, dochodzi do zapalenia ozębnej – błony utrzymującej zęby w kostnych zębodołach. Zwiększający się stan zapalny może doprowadzić do ubytków kości i wypadania zębów. Zapalenie ozębnej ma przebieg powolny i często nieodczuwalny. Dentyści przyzwyczaili się uważać krwawienie dziąseł za pewny objaw zapalenia, nowsze badania jednak nie potwierdzają tego poglądu. Krwawienie z dziąseł przy czyszczeniu szczotką do zębów nie zawsze świadczy o zapaleniu ozębnej, jak również okoliczność, że dziąsła prawie nigdy nie krwawią.
W tych rzadkich przypadkach, gdy zapalenie ozębnej powstaje nagle, może występować inna postać choroby przyzębia – młodzieńcze zapalenie ozębnej lub angina Vincenta. Podobnie jak w innych schorzeniach dziąseł czynnikiem sprzyjającym jest niedostateczna higiena jamy ustnej.
Angina Vincenta (zwana także okopowym wrzo-dziejącym zapaleniem jamy ustnej, ponieważ podczas I wojny światowej wystąpiła u wielu żołnierzy w okopach) spowodowana bywa niewłaściwą dietą, stresem i oczywiście działaniem bakterii. Szczególnie często występuje ona u nastolatków niedbających o higienę jamy ustnej i spożywających dużo słodkich pokarmów. Anginę Vincenta charakteryzuje bardzo silny ból, niewielkie krwawienie i szarobiałe naloty pokrywające dziąsła. Chorobie towarzyszą czasem niewielka gorączka, złe samopoczucie, cuchnący oddech, ślinotok i ból przy przełykaniu pokarmu.
Zmiany określane jako poziomkowe zapalenie dziąseł, w którym dziąsła mają wygląd przejrzałych poziomek, mogą być najwcześniejszym objawem rzadkiej, ale potencjalnie śmiertelnej choroby – ziarniniaka Wegenera. Dziąsła są wyjątkowo bolesne, obrzmiałe i łatwo krwawią. Inne objawy to ból uszu, zapalenie zatok, krwawienia z nosa, chudnięcie, kaszel i dreszcze. Dokładna przyczyna pozostaje nieznana, ale choroba rozwija się tak, jakby to było zakażenie bakteryjne. Choroba występuje w każdym wieku u obu płci, chociaż częściej u mężczyzn. Nieleczona może doprowadzić ostatecznie do uszkodzenia serca, płuc i niewydolności nerek.
Na ogół różne choroby dziąseł występują 2 razy częściej u palaczy niż u niepalących. Do innych czynników ryzyka należą choroby, takie jak cukrzyca, białaczka i choroba Crohna oraz u kobiet ciąża. Jak wykazują badania, niektóre bakterie dobrze się rozwijają przy podwyższonym poziomie hormonów, co potwierdza się u kobiet w ciąży i kobiet przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne.
Także chemoterapia i radioterapia promieniami Roentgena zwiększają ryzyko chorób dziąseł, podobnie jak ekspozycja na toksyczne działanie metali ciężkich, takich jak ołów.
LECZENIE
Najlepszym sposobem leczenia chorób przyzębia jest zapobieganie. Jeśli masz problemy z dziąsłami, zwróć się o pomoc i poradę do specjalisty.
MEDYCYNA KONWENCJONALNA
Odpowiednia codzienna pielęgnacja zębów polegająca na dokładnym czyszczeniu zębów szczotką i masowaniu dziąseł oraz regularne odwiedzanie gabinetu dentystycznego w celu oczyszczenia miejsc trudno dostępnych jest najlepszym sposobem postępowania w większości problemów z dziąsłami.
Niekiedy zapalenie dziąseł ulega zaostrzeniu przez czynniki zewnętrzne, które dentysta lub ortodonta może skorygować, takie jak wadliwy zgryz, zgrzytanie zębami lub źle dopasowane koronki czy mosty.
Przy bardziej agresywnych postaciach zapalenia dziąseł dentysta usunie wszystkie płytki nazębne i zwapniały kamień, a następnie prawdopodobnie przepisze płukankę do ust z chlorheksydyną, skuteczniejszą niż gotowe płukanki, które mogą mieć niepożądane działania uboczne, w tym przebarwienie zębów lub reakcje alergiczne.
Stomatolodzy postępują podobnie w przypadkach zapalenia ozębnej, chociaż czasem konieczna bywa interwencja chirurgiczna dla oczyszczenia zakażonych kieszonek i usunięcia zniszczonej kości. Sam pacjent musi dbać o dokładne czyszczenie zębów, masowanie dziąseł i płukanie jamy ustnej.
W przypadku anginy Vincenta dentysta usuwa uszkodzone lub martwicze tkanki i zwykle przepisuje leki przeciwbólowe. Sporadycznie konieczne bywa zastosowanie antybiotyku, ale w większości przypadków wystarczają odpowiednia dieta, przyjmowanie dużych ilości płynów, wypoczynek i dokładna higiena jamy ustnej (również rzucenie palenia).
W rzadkich przypadkach wytworzenia się ziarniniaka Wegenera kluczowe znaczenie ma natychmiastowe rozpoczęcie leczenia. Leki cytotoksyczne, np. cyklofosfamid w skojarzeniu z kortykosteroidami, bardzo wyraźnie zmniejszyły (o około 90% w porównaniu z przypadkami nieleczonymi) śmiertelność w tej chorobie.
Dzięki niektórym ostatnim osiągnięciom technicznym wizyty u dentysty stały się znacznie mniej bolesne i bardziej skuteczne. Ultradźwiękowe lasery nie wyparły jeszcze wprawdzie całkowicie świdrów i szpatułek dentystycznych, ale są coraz chętniej stosowane do usuwania płytek i oczyszczania zębów.
Dawniej dentyści mieli często trudności z dokładnym określeniem bakterii odpowiedzialnych za dany przypadek zapalenia ozębnej; obecnie udoskonalone metody diagnostyki mikrobiologicznej pozwalają na dokładniejsze rozpoznanie i co za tym idzie, skuteczniejsze leczenie.
ODŻYWIANIE, WITAMINY I MINERAŁY
Kluczowe znaczenie dla zdrowia dziąseł ma dieta uboga w cukier rafinowany i bogata w błonnik (błonnik działa u człowieka podobnie jak kość albo psi suchar pomagający zwierzęciu oczyścić zęby).
Inne ważne składniki odżywcze to witaminy A (zwłaszcza beta-karoten), C i E oraz cynk, flawonoidy (występujące w cebuli) oraz kwas foliowy (zwłaszcza dla kobiet w ciąży i stosujących doustne środki antykoncepcyjne). Zapalenie dziąseł powszechne jest u pacjentów ze szkorbutem, co odzwierciedla rolę witaminy C w zachowaniu zdrowia jamy ustnej.
TERAPIE ZIOŁOWE
Wmasowywać w dziąsła gorzknik kanadyjski (Hydrastis canaclensis) albo balsamowiec mirrę (Commiphora mol mol) dla zwalczenia infekcji. Płukać gardło jagodą wawrzynu (Myrica spp.) albo żółtodrzewem (Zanthoxylum americanum) dla pobudzenia krążenia, zwłaszcza krwawiących dziąseł. Połączenie naparów z szałwii (Salvia officinalis) i rumianku (Matricaria recutita) to doskonały płyn do płukania ust. Przyjmować jeżówkę (Echinacea spp.) dla zwalczenia zakażenia. Przygotować z niej napar, doprowadzając do wrzenia 1/4 litra wody z 1-2 łyżeczkami korzenia i gotując na wolnym ogniu przez 10 minut; pić 3 razy dziennie. Można też stosować 1-4 ml nalewki. Zakażenie dziąseł zwalcza także picie naparu z rumianu szlachetnego (Anthemis nobilis) albo balsamowca mirry (Commi phora mol mol). UWAGA! Kobiety w ciąży nie powinny stosować mirry.
DOMOWE SPOSOBY LECZENIA
W domu możesz przygotować szeroki asortyment płukanek do ust i past do zębów. Do najskuteczniejszych należą:
♦ Mieszanina sody do pieczenia (kwaśny węglan sodu) z wodą utlenioną do czyszczenia zębów lub płukania jamy ustnej.
♦ Mikstura z jagody wawrzynu i żółtodrzewu do płukania.
♦ Masowanie dziąseł olejem z nanercza zachodniego, witaminą E w oleju albo okłady z gorzkni-ka kanadyjskiego lub balsamowca mirry dla przyspieszenia gojenia i ochrony przed zakażeniem.
ZAPOBIEGANIE
Zapobieganie chorobom przyzębia rozpoczyna się w dzieciństwie od rutynowo starannej higieny zębów.
Zbyt często szczotkujemy zęby byle jak, 2 razy dziennie i tylko rzadko dokładnie oczyszczamy przestrzenie międzyzębowe. Odpowiednia pielęgnacja wymaga oczyszczania codziennego, dłuższego mycia szczotką, płukania jamy ustnej i masowania linii dziąseł.
Zawsze zaczynaj od oczyszczenia przestrzeni międzyzębowych dla usunięcia resztek pokarmu i nalotów, a następnie czyść zęby delikatnie miękką szczotką ruchem okrężnym. Silne szczotkowanie poziome twardą szczotką może prowadzić do zaniku dziąseł. Płyny do płukania zabijają bakterie, ale nie mogą one zastąpić czyszczenia szczotką, które należy przeprowadzać 2-3 razy dziennie.
Zaleca się odwiedzanie dentysty raz lub 2 razy do roku w celu oczyszczenia zębów z twardych płytek i kamienia, ale wielu stomatologów uważa, że doskonała higiena zębów w domu w ogóle zapobiega powstawaniu płytek i kamienia. Aby uzyskać tę doskonałość, musisz poświęcić co najmniej 15 minut 2 razy dziennie na czyszczenie zębów i dalsze 15 minut na masowanie dziąseł.
Jeśli planujesz zajście w ciążę, odwiedź dentystę w celu starannego oczyszczenia zębów. Kobiety z niewielką ilością płytek nazębnych rzadko mają kłopoty z dziąsłami z powodu podwyższonego poziomu hormonów płciowych.
Cukrzycy i pacjenci poddawani chemoterapii lub radioterapii powinni odwiedzać dentystę często w ciągu roku.
Osoby z już rozwiniętym zapaleniem dziąseł lub ozębnej powinni zgłaszać się do dentysty co 3 miesiące dla utrzymania pod kontrolą zmian i zapobiegnięcia nawrotom.