OBJAWY
♦ Ból w okolicy przed uszami, zwłaszcza rano po obudzeniu się.
♦ Stały ból mięśni twarzy po jednej lub po obu stronach.
♦ Uczucie trzaskania lub przeskakiwania podczas otwierania ust lub poruszania żuchwą.
♦ Trudności z otwarciem ust z powodu uczucia zakleszczenia lub bólu.
♦ Nawracające bóle głowy
ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA, JEŚLI:
♦ Masz trudności z otwarciem ust po urazie lub uderzeniu twarzy. Może to oznaczać zwichnięcie lub uszkodzenie jednego lub obu stawów skroniowo-żuchwowych.
♦ Czujesz stały dyskomfort w żuchwie, który nie ustępuje po zażyciu leków przeciwbólowych, nagrzewaniu, masażu lub unieruchomieniu. Konieczne może być rozpoznanie specjalistyczne i bardziej radykalne leczenie w celu usunięcia przyczyny tych objawów.
Ponieważ człowiek musi jeść i mówić, żuchwa jest jedną z najczęściej uruchamianych części ciała. Parzysty staw skroniowo-żuchwowy, łączący żuchwę z kością skroniową czaszki, jest stosunkowo prostym „urządzeniem zawiasowym”, zaopatrzonym w małe krążki chrzęstne chroniące powierzchnie kostne przed wzajemnym tarciem. Ból lub dyskomfort tej okolicy określany jest jako artropatia skroniowo-żuchwowa.
Wiele osób doświadcza przynajmniej raz w życiu bólu lub przeskakiwania żuchwy przy tak prostej czynności, jak szerokie ziewanie lub gryzienie twardego suchara. Te chwilowe dolegliwości przemijają samoistnie bez żadnego leczenia lub po unieruchomieniu żuchwy i zażyciu leku przeciwbólowego. Czasami jednak pacjent odczuwa ból promieniujący przez twarz wokół szyi i barku -będący objawem przewlekłej artropatii skroniowo–żuchwowej z innego powodu. Większość krótkotrwałych dolegliwości ze strony stawu skroniowo żuchwowego daje się leczyć sposobami domowymi, ale w rzadkich przypadkach uporczywy, trudny do zniesienia ból stanowi poważny problem, wymagający pomocy lekarskiej.
PRZYCZYNY
W większości przypadków przyczyną artropatii skroniowo-żuchwowej bywa nadmierne przeciążenie mięśni żwaczy, przemieszczenie krążka stawowego lub zmiany zwyrodnieniowe stawu, a czasem połączenie tych czynników. Najczęstszą przyczyną jest przeciążenie mięśnia skroniowego, który porusza żuchwę. Do naciągnięcia może dojść przypadkowo wskutek mocnego zaciśnięcia lub zgrzytnięcia zębami albo nagłego wysunięcia żuchwy do przodu, jak też wskutek nagryzania w warunkach nieprawidłowego zgryzu.
Do przemieszczenia jednego lub obu krążków stawowych może dojść wskutek nagłego uderzenia lub urazu głowy albo po prostu wskutek nagryzienia twardego kęsa lub szerokiego ziewnięcia. Zwykle przemieszczony krążek powraca samoistnie na swoje miejsce, nie uszkadzając na stałe stawu. Jeśli taka dyslokacja powtarza się często, to otwieraniu ust towarzyszy uczucie trzeszczenia i przeskakiwania w stawie, pojawia się stan zapalny, sztywność i ból. Skutki choroby zwyrodnieniowej stawu są podobne: zapalenie kości i stawów z towarzyszącą sztywnością i bólem. W rzadkich przypadkach złe odżywianie może doprowadzić u dzieci do deformacji kości w przebiegu artropatii skroniowo-żuchwowej.
LECZENIE
Leki przeciwbólowe mogą zmniejszać stan zapalny i łagodzić ból, ale nie mają wpływu na podstawową przyczynę zmian w stawie. Pacjenci cierpiący na artropatię skroniowo-żuchwową muszą zrewidować cały swój tryb życia – od unikania stresów dnia codziennego do spożywania pokarmów nieobciążających żuchwy. W przypadkach wad zgryzu należy zwrócić się do stomatologa.
MEDYCYNA KONWENCJONALNA
Większość lekarzy zleca przyjmowanie środków przeciwbólowych dostępnych bez recepty, masaż okolicy stawu, ograniczenie mówienia i żucia przez kilka dni, odciążenie żuchwy przez spożywanie pokarmów płynnych. Przypadki cięższe lub przewlekłe mogą wymagać interwencji dentysty, fizykoterapeuty, ortodonty, chirurga szczękowego.
Niektórzy ludzie nieświadomie zgrzytają zębami podczas snu; nazywa się to bruksizmem lub bruksomanią. Lekarz dentysta może tu pomóc i zaopatrzyć pacjenta w ochronną wkładkę lub szynę. Przy podejrzeniu, że artropatia jest spowodowana nadmiernym napięciem mięśni, lekarz może przepisać lek rozluźniający mięśnie, np. diazepam, dla złagodzenia bólu i zmniejszenia napięcia mięśnia. Jednak leki takie nie nadają się do długotrwałego stosowania ze względu na niebezpieczeństwo uzależnienia.
W niektórych przypadkach fizykoterapia może złagodzić ból i przywrócić ruchomość stawu. Fizykoterapeuta może zastosować masaż, ciepłe wilgotne okłady, ultradźwięki lub stymulację interferencyjnym prądem elektrycznym w celu poprawy krążenia i zmniejszenia bólu oraz sztywności. Aby zwiększyć zakres ruchów żuchwy, stosuje się gimnastykę rozluźniającą. Do innych zabiegów fizykoterapeutycznych należą diatermia krótkofalowa i naświetlanie laserem. Fale stosowane w tym postępowaniu sięgają głębiej niż przy przykładaniu wilgotnego ciepłego okładu na skórę i działają na podobieństwo masażu, zwiększając ukrwienie zajętej okolicy, co zmniejsza stan zapalny i ból.
Leczenie chirurgiczne sugeruje się tylko w skrajnych przypadkach. Najmniej inwazyjną metodą jest artroskopia, polegająca na wprowadzeniu przez małe nacięcie skóry wziernika fiberoskopowego i umieszczeniu krążka chrzęstnego we właściwym położeniu. Jeśli artroskopia się nie uda, konieczne może być chirurgiczne otwarcie stawu, połączone niekiedy z jego całkowitą wymianą. Zanim jednak zapadnie decyzja leczenia chirurgicznego, pacjent musi rozważyć wszystkie opcje, możliwe powikłania i skutki uboczne oraz zasięgnąć opinii drugiego chirurga.
METODY NATURALNE
Rozmaite terapie naturalne mogą leczyć objawy artropatii skroniowo-żuchwowej. Wiele środków ziołowych działa uspokajająco albo rozluźnia mięśnie, co zmniejsza ból. Duża grupa lekarzy uznaje wysoką skuteczność biofeedbacku w opanowaniu tej artropatii, jeśli przyczyną jest stres.
AKUPRESURA
Specjalista w dziedzinie akupresury uciska punkty ma meridianach żołądka przechodzących przez rejon ciała, gdzie najczęściej występują skurcze, sztywność i bóle mięśni związane z artropatią skroniowo-żuchwowa.
AKUPUNKTURA
Akupunktura oddziałuje na organizm przez rozluźnianie mięśni, dzięki czemu skutecznie usuwa objawy wywołane stresem. Lekarz akupunkturzysta, podobnie jak specjalista od akupresury, będzie przy artropatii wywołanej stresem działać leczniczo na punkty meridianów żołądka, gdyż przechodzą one przez stawy skroniowo-żuchwowe.
HYDROTERAPIA
Ciepła kąpiel z dodatkiem kilku kropli olejku eterycznego z lawendy wąskolistnej (Lavanclula offici-nalis) albo dziurawca zwyczajnego (Hypericum per-foratum) pomoże się zrelaksować. Dla zredukowania stanu zapalnego stawów skroniowo-żuchwowych można zastosować gorące i zimne okłady. Zaczyna się od okładu z gorącego ręcznika przez 3 minuty, następnie zmienia się go na zimny na pół minuty; powtarza się to 2-3 razy dziennie przy schorzeniu przewlekłym albo częściej – przy ostrym.
MEDYCYNA PSYCHOSOMATYCZNA
Wprawdzie techniki relaksacji, hipnoterapia oraz wyobrażenia kierowane mogą złagodzić objawy artropatii skroniowo-żuchwowej, lecz najefektywniejszą kuracją psychosomatyczną jest biofeedback. Jest to metoda niefarmakologiczna i nieinwazyjna, pozwalająca wyeliminować napięcie i opanować ból związany ze stresem i nadająca się do samodzielnego stosowania po treningu odbytym pod kierunkiem profesjonalnego instruktora. Wykorzystując zapis aktywności elektrycznej mięśni poruszających żuchwą, terapeuta może nauczyć pacjenta kontrolować napięcie tej okolicy ciała. Badania wykazały, że biofeedback jest szczególnie skuteczny u osób dotkniętych schorzeniem przewlekłym i może pomóc zredukować ból i zminimalizować trzaskanie w stawie na czas dłuższy niż inne terapie.
ODŻYWIANIE, WITAMINY I MINERAŁY
Jest ważne, by osoby cierpiące na artropatię skroniowo-żuchwową zredukowały napięcie mięśni i stawów żuchwy. Należy unikać potraw twardych, np. surowej marchwi i jabłek, oraz wymagających długiego żucia, np. steków i obwarzanków. Jeśli ból żuchwy staje się rzeczywiście nie do zniesienia, można zastosować głodówkę albo przejść na dzień lub dwa na dietę płynną; jest to szczególnie skuteczne, kiedy jednocześnie ograniczy się mówienie do niezbędnego minimum.
Pacjenci z artropatią skroniowo-żuchwową powinni spróbować zażywania odpowiednich dawek bromelainy albo bioflawonoidu w połączeniu z witaminą C dla zmniejszenia stanu zapalnego, tabletek wapnia-magnezu przeciw skurczom mięśniowym oraz witaminy B complex dla usunięcia stresu.
OSTEOPATIA
Osteopata może też, poza zaleceniem wykonania odpowiednich zabiegów dentystycznych, fizykoterapii albo biofeedbacku, wykorzystać techniki manualne dla poprawienia zakresu ruchów głowy, szyi, barków i górnej części pleców. Dobrze byłoby zwrócić się do osteopaty specjalizującego się w artropatii skroniowo-żuchwowej.
PRACA Z CIAŁEM
Kiedy do powstania artropatii skroniowo-żuchwo-wej przyczynia się napięcie, ulgę może przynieść masaż leczniczy. Można masować dwa rejony ciała: jeden biegnie od miejsca tuż ponad i nieco w przód od górnego końca ucha do skroni; drugi znajduje się na żuchwie, ok. 3 cm przed płatkiem usznym. Umieścić palce w którymś z tych punktów, a następnie otworzyć i zamknąć szczęki, zaciskając lekko zęby przy zamykaniu. Da się wtedy wyczuć wybrzuszenie przy napięciu mięśnia i jego zniknięcie przy rozluźnieniu. Umieścić w łych miejscach kciuk albo palec wskazujący i środkowy i masować łek-ko, zataczając niewielkie kota. Taki 1- lub 2-minu-lowy masaż obu tych miejsc pomoże zrelaksować mięśnie odpowiedzialne za napięcie wokół stawu. W poważniejszych przypadkach artropatii należy skonsultować się z profesjonalnym masażystą. Obserwowano, że przy schorzeniu tym pomagają masaż tkanki głębokiej, masaż nerwowo-mięśnio-wy oraz rolfing.
TERAPIA MANUALNA
Zabiegi terapii manualnej zalecane są przy artropatii skroniowo-żuchwowej wywołanej raczej przemęczeniem i napięciem mięśni niż uszkodzeniem stawu, jak u pacjentów, u których schorzenie to rozwinęło się po odgięciowym urazie kręgosłupa szyjnego podczas wypadku samochodowego. Terapeuta nie tylko nastawia kości pleców i reszty ciała, ale może też zastosować fizykoterapię, prądy interferencyjne, ultradźwięki albo diatermię na okolicę chorego stawu; każdy z tych zabiegów pomaga rozluźnić ten rejon ciała, co pozwoli potem rozciągnąć mięśnie pacjenta i dokonać manipulacji żuchwą.
DOMOWE SPOSOBY LECZENIA
Niezależnie od przyczyny sporadycznej artropatii skroniowo-żuchwowej można dla uśmierzenia bólu zażyć aspirynę lub niesteroidowy lek przeciwzapalny. Jeśli cierpisz na stały ból głowy z nieznanej przyczyny, który ustępuje po włożeniu czegoś między zęby, masz prawdopodobnie wadę zgryzu w żuchwie. Ból z przeciążenia stawu żuchwowego przeważnie ustępuje po zastosowaniu domowych sposobów leczenia. Jeżeli jednak przyczyną jest wada zgryzu lub uszkodzenie stawu, nie przyzwyczajaj się do stałego przyjmowania środków przeciwbólowych; zgłoś się do lekarza lub dentysty. A oto inne propozycje:
♦ Zastosuj masaż wiązki mięśni położonych przed i nad skronią oraz większych mięśni wzdłuż linii żuchwy. Rób małe ruchy okrężne i w razie potrzeby powtórz masaż.
♦ Wkładki ochronne do ust, takie jak dla piłkarzy i hokeistów, mogą być pomocne w łagodniejszych przypadkach bruksizmu (nocnego zgrzytania zębami). Wkładki takie można kupić w sklepach sportowych. Zamocz plastikowy wkład w ciepłej wodzie, by rozmiękł, następnie zagryź mocno plastikową masę, aby powstał w niej odcisk zębów. Zaczekaj, aż odcisk stwardnieje. Wkładaj odcisk między zęby na noc do spania. Jeśli ból lub zgrzytanie utrzymuje się długo- zgłoś się do lekarza.
ZAPOBIEGANIE
♦ Aby zapobiec mimowolnemu naciągnięciu mięśni lub nierównemu uciskowi na żuchwę w artropatii skroniowo-żuchwowej, nie śpij z głową zgiętą lub napierającą całym ciężarem na żuchwę, co jest częstym zwyczajem osób śpiących na brzuchu. Staraj się spać na boku lub na wznak bez poduszki.
♦ Gdy pojawi się ból żuchwy, powstrzymaj się od spożywania pokarmów twardych, wymagających żucia, i jak najmniej mów.
♦ Jeśli rano po obudzeniu czujesz napięcie w żuchwie, może być ono spowodowane zgrzytaniem zębami. Zgłoś się do dentysty lub ortodonty o poradę w sprawie stosowania wkładki na noc.