OBJAWY
Każdy ból utrzymujący się dłużej niż 6 miesięcy nazywamy przewlekłym. Może mu towarzyszyć osłabienie, drętwienie, mrowienie lub inne wrażenia, a także zaburzenia snu i depresja. Najbardziej powszechne rodzaje bólu przewlekłego to:
♦ Stałe bóle mięśni oraz występujące równolegle kurcze, obrzęki, sztywność i bolesność przy dotyku.
♦ Przewlekłe bóle pleców – ostre lub tępe, stałe lub okresowo ustępujące, zlokalizowane, promieniujące lub wędrujące.
♦ Długotrwałe bóle stawów, z wrażliwością na dotyk i wrażeniem gorąca w bolącym miejscu, jak również bóle promieniujące i ograniczające ruchomość stawów.
ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA, JEŚLI:
♦ Ból trwa wiele tygodni i nie pomagają ogólnodostępne środki przeciwbólowe ani wypoczynek; szybkie rozpoczęcie leczenia może zapobiec przejściu bólu w formę przewlekłą.
♦ Ból nie ustępuje pomimo stosowania przepisanych przez lekarza leków; lekarz może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne, które wykluczą chorobę nowotworową lub inne przyczyny bólu.
♦ Objawy towarzyszące bólowi ulegną gwałtownej zmianie. Może to wskazywać na pojawienie się komplikacji albo na dodatkowe problemy ze zdrowiem.
Wiele milionów ludzi cierpi na przewlekłe bóle, co oznacza, że odczuwają oni ból przez okres dłuższy niż 6 miesięcy mimo stosowania odpowiednich leków. Bóle przewlekłe mogą być łagodne lub ostre, okresowe lub stałe, mogą stanowić pewne utrudnienie w życiu lub być przyczyną całkowitej niesprawności. Najczęściej są to bóle pourazowe, przewlekłe bóle głowy, bóle stawów oraz bóle krzyża. Przewlekły ból występuje także w zapaleniu ścięgna Achillesa, zapaleniu zatok, oraz w zespole kanału nadgarstka. Może to być także ból ograniczony do niektórych części ciała – szyi, ramion lub miednicy. Bóle mięśni czy nerwobóle także mogą przybrać formę przewlekłą.
W niektórych przypadkach ból jest zjawiskiem samonapędzającym się. I tak np. nacieranie bolącego miejsca może przynieść chwilową ulgę, ale może także opóźniać zdrowienie; oszczędzanie kończyny po urazie może być przyczyną nowych dolegliwości bólowych. Towarzyszące bólowi lęk, stres, depresja, złość i zmęczenie bywają przyczyną zmniejszenia produkcji przez organizm naturalnych substancji przeciwbólowych i zwiększenia poziomu tych, które zwiększają odczuwanie bólu. W ten sposób powstaje błędne koło. Poza tym istnieje wiele dowodów na to, że ból przewlekły upośledza mechanizmy obronne organizmu.
Ból jest zjawiskiem złożonym, ma podłoże fizyczne i psychiczne. Stąd skuteczne jego leczenie najczęściej wymaga pomocy medycznej i psychologicznej.
PRZYCZYNY
Przyczyny bólu przewlekłego są bardzo zróżnicowane. Jedne z częstszych to uszkodzenia tkanki nerwowej, niewłaściwie leczone urazy, a także związane z wiekiem zmiany zwyrodnieniowe kości i stawów. Inne przyczyny to: w bólach kręgosłupa – niewłaściwa postawa, nieprawidłowe noszenie i podnoszenie ciężkich przedmiotów oraz nadwaga, a więc czynniki powodujące nadmierne obciążenie kręgosłupa i kolan; wrodzone skrzywienia kręgosłupa; urazy kręgosłupa; noszenie wysokich obcasów; spanie na niewygodnym łóżku. Bóle kręgosłupa mogą też występować bez żadnych widocznych przyczyn.
Przyczyną przewlekłego bólu mogą być schorzenia, takie jak choroby reumatyczne, nowotwory, stwardnienie rozsiane, wrzody żołądka, AIDS czy
choroby pęcherzyka żółciowego.
W wielu przypadkach jednak przyczyny bólu są bardzo złożone. Pierwszą przyczyną bólu może być uraz czy choroba. Jeśli pomimo wyeliminowania przyczyn fizycznych ból pozostaje jako zjawisko psychologiczne, wymaga wielokierunkowego i skomplikowanego leczenia.
LECZENIE
Wiele osób cierpiących na przewlekłe bóle potrafi je uśmierzyć poprzez stosowanie odpowiednich technik wpływających na stan ciała i umysłu (patrz: Medycyna psychosomatyczna). Duża liczba osób potrzebuje jednak fachowej pomocy medycznej. Ratunek dla nich stanowią specjalne ośrodki specjalizujące się w zwalczaniu bólu i oferujące leczenie zarówno szpitalne, jak i otwarte. Czas trwania kuracji jest bardzo zróżnicowany – od kilku tygodni do kilku miesięcy.
W takich ośrodkach leczenie bólu odbywa się z udziałem lekarzy, psychologów, fizykoterapeutów, a niekiedy specjalistów medycyny naturalnej; ważnajesttakże aktywna postawa pacjenta. W wielu przypadkach celem terapii jest nie tylko zmniejszenie bólu, ale również nabycie umiejętności radzenia sobie z nim i prowadzenia normalnego życia mimo bólu. Często pierwszym krokiem w leczeniu jest uniezależnienie pacjenta od środków przeciwbólowych. Stosuje się także techniki relaksacyjne czy biofeedback w celu uzyskania kontroli nad funkcjonowaniem układu nerwowego, akupunkturę, medytacje, leczenie hipnozą i inne metody naturalne. Nowością są urządzenia elektroniczne ob-sługiwane przez chorego lub wszczepione elektroniczne stymulatory, które mogą przeciwdziałać wysyłaniu sygnałów bólu.
Wiele badań wykazało, że w ośrodkach zwalczania bólu skuteczną pomoc otrzymuje ok. 50% zgłaszających się pacjentów.
MEDYCYNA KONWENCJONALNA
Ogólnie dostępne leki przeciwbólowe (np. aspiryna) mogą być skuteczne w łagodnych bólach kostno-mięśniowych, działając jednocześnie przeciwzapalnie. Lekarz może zadecydować o konieczności zastosowania leków silniej działających – rozkurczających mięśnie, uspokajających, przeciwdepresyjnych lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych, a także w szczególnych przypadkach – bardzo silnych narkotycznych środków przeciwbólowych. W przypadku urazów stosuje się iniekcje kortykosteroidów w miejscu urazu w celu zmniejszenia stanu zapalnego i obrzęku. Doustnie stosowany aminokwas l-fenyloalanina wzmaga wydzielanie naturalnych substancji przeciwbólowych
– endorfin, przeciwdziałając wszelkim formom bólu. W urazach wymagających unieruchomienia lekarz może zalecić noszenie kołnierza, opaski, szyny lub gorsetu. W leczeniu poważnych urazów niezbędny bywa zabieg chirurgiczny lub zastosowanie wyciągu.
METODY NATURALNE
Istnieje szeroka gama naturalnych metod zwalczania przewlekłego bólu. Jedne zajmują się fizycznymi aspektami schorzenia, inne czynnikami psychicznymi, jeszcze inne zaś obszarami, na których przeplatają się czynniki fizjologiczne i psychologiczne.
AKUPRESURA
Terapia akupresurą opiera się na założeniu, że pewne punkty na dłoniach, stopach i innych częściach kończyn odpowiadają różnym częściom ciała, gdzie może występować przewlekły ból. Kiedy metodę stosuje się samemu sobie, uciska się przez minutę prosto w dól ugiętym kciukiem albo innym palcem (ale nie paznokciami) wskazany punkt, następnie przerywa się nacisk i uciska głęboko jeszcze raz.
AKUPUNKTURA
Akupunkturą można się posłużyć w celu zredukowania obrzęku i stanu zapalnego związanego z bólem. Kuracja może obejmować umieszczenie igieł na meridianie jelita grubego, uważanym za kanał, na który oddziałując, najskuteczniej uśmierza się ból. W myśl pewnej teorii wpływ akupunktury polega na pobudzaniu wydzielania endorfin, naturalnych środków przeciwbólowych organizmu. Ponieważ uważa się, że efekty tej terapii się kumulują, trzeba wykonywać zabiegi regularnie. Należy skonsultować się z lekarzem akupunkturzystą mającym doświadczenie w leczeniu rozmaitych typów bólów przewlekłych.
ODŻYWIANIE, WITAMINY I MINERAŁY
W celu zredukowania stanu zapalnego stosuje się następujące preparaty (przyjmowane w małych dawkach przez cały dzień): 2000 mg pantotenianu wapnia albo kwasu pantotenowego (witamina 65) dziennie, 800-1000 mg cytrynianu/jabłczanu wapnia dziennie, 600 mg enzymu bromelainy dziennie. Przy przewlekłym bólu pleców zaleca się 500 mg witaminy C, 3 razy dziennie do posiłków, 1 200 mg wapnia dziennie oraz 400 j.m. witaminy E dziennie. UWAGA! Duże dawki witamin można przyjmować po konsultacji z lekarzem albo dietetykiem. Produkty bogate w wapń i magnez rozluźniają mięśnie i mogą zmniejszyć bóle pochodzenia mięśniowego.
Przy reumatoidalnym zapaleniu stawów i innych bólach mięśniowo-szkieletowych wskazane jest unikanie produktów mlecznych, mięsa i innych pokarmów bogatych w tłuszcze nasycone; pobudzają one w organizmie wytwarzanie prostaglandyn, kwasów tłuszczowych pełniących rolę miejscowych hormonów, a mogących przyczyniać się do powstawania stanów zapalnych.
Sugeruje się niekiedy, że pewne produkty spożywcze mogą wywoływać choroby, których rezultatem jest przewlekły ból. Ten typ nietolerancji pokarmowej manifestuje się następnie w postaci objawów chorobowych. Na przykład alergie na pszenicę, kukurydzę, owoce cytrusowe, pomidory czy ziemniaki mogą się objawiać w postaci reumatoidalnego zapalenia stawów. Przy takich dolegliwościach należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym albo innym specjalistą. Najprawdopodobniej zalecą oni wyeliminowanie z diety pewnych produktów w celu sprawdzenia, czy nie stanowią one źródła problemów.
PRACA Z CIAŁEM
Masaż terapeutyczny przynosi doraźną ulgę przy napięciu, sztywności i kurczach mięśni. Może przerwać błędne koło ból-skurcz-ból występujące przy wielu typach chronicznych bólów, redukuje napięcie mięśni mogące wywoływać nagłe, mimowolne skurcze pogłębiające jeszcze dolegliwości.
Masaż połączony z miejscowymi okładami z lodu może zablokować sygnały bólowe wysyłane drogami nerwowymi, zastępując je sygnałami dotyczącymi temperatury i przynosząc w ten sposób ulgę.
Technika Alexandra oducza błędnych nawyków w sposobie poruszania się, by uniknąć dodatkowego obciążania mięśni wspierających szkielet. Jak wykazano, terapia ta bywa szczególnie pomocna w korygowaniu wad postawy mogących powodować bóle karku i pleców.
STYL ŻYCIA
Wprawdzie krótkie okresy odpoczynku mogą uśmierzyć ból, ale zbyt długie odpoczywanie powoduje skracanie się, kurczenie i osłabienie mięśni, co pogłębia ból i zwiększa ryzyko urazu po podjęciu na nowo aktywności. Jeśli chroniczny ból wykluczył cię na czas dłuższy z normalnego życia, do rozruszania się warto zastosować technikę zwaną modelowaniem. Należy określić, jak długo możesz wykonywać daną czynność bez bólu, i powtarzać ją regularnie. Jeśli granica bólu przy spacerze czy ćwiczeniach rozciągających wynosi 10 minut, należy skrócić ten czas do połowy, ale zamiast ćwiczyć raz dziennie przez 5 minut, robić to 2 razy. Osiągniesz w ten sposób te same korzyści, nie odczuwając bólu. Stopniowo można wydłużać czas ćwiczeń, przesuwając jednocześnie granicę bólu.
Wykazano, że regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych może na dłuższą metę zmniejszyć ból poprawiając tonus, siłę i elastyczność mięśni. Ćwiczenia mogą też wyzwalać endorfiny, naturalne środki przeciwbólowe organizmu. Czasem osobom cierpiącym na chroniczne bóle łatwiej wykonywać jedne ćwiczenia niż inne; należy spróbować pływania, jazdy na rowerze, spacerów czy wiosłowania.
TERAPIE ZIOŁOWE
Kapsaicyna, aktywny składnik ostrej papryki (Cap-sicum frutescens), poprawia ukrwienie tkanki stawów, redukując tym samym stan zapalny. Dostępna bez recepty maść z ostrej papryki może przynieść doraźną ulgę przy zapaleniu kostno-stawowym i reumatoidalnym zapaleniu stawów, działa jednak bardzo silnie i powinno się ją stosować przez krótki okres. Stan zapalny mogą też zmniejszyć napar z pluskwicy graniastej (Cimicifuga racemosa) albo codzienne zażywanie sześciu 500-miligramowych kapsułek olejku z wiesiołka (Oenothera biennis). Wcieranie w chore miejsce rozcieńczonego olejku z mięty pieprzowej (Mentha piperita) może powodować chwilowe drętwienie.
Miejscowe stosowanie rozcieńczonego olejku wintergrinowego (Gaultheria procumbens) -zawierającego salicylan metylu, substancję występującą w aspirynie – działa znieczulająco. Geranium (Pelargonium ocloratissimum) oraz kora białej wierzby (Salix alba) to naturalne środki przeciwbólowe. Rumianek (Matricaria recutita) to czynnik przeciw-skurczowy i przeciwzapalny. Konsultacja z fitoterapeutą pozwoli ustalić, jaka kuracja będzie najlepsza w danym przypadku. Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży.
Hydroterapia zimnem i gorącem może uśmierzać bóle. Należy wlać do jednego naczynia gorącą wodę, do drugiego lodowatą, zanurzyć ręcznik w gorącej wodzie, wyżąć go i przyłożyć do chorego miejsca na 3 minuty, następnie zanurzyć drugi ręcznik w zimnej wodzie i przyłożyć na minutę. Powtarzać te naprzemienne okłady przez 20 minut 3 razy dziennie.
DOMOWE SPOSOBY LECZENIA
♦ Ostre bóle mięśni, ścięgien czy chrząstek spowodowane urazem można leczyć w domu, stosując okłady z lodu, odpoczynek i uniesienie bolącej części ciała. Okłady z lodu stosuj przez 20 minut, z 20-minutową przerwą między kolejnymi okładami. Uniesienie kończyny i zimne okłady zapobiegają obrzękom. Gdy obrzęk ustąpi, można stosować ciepłe okłady, a następnie posmarować chore miejsce maścią zawierającą aspirynę. Bardzo ważne jest natychmiastowe przeciwdziałanie bólom ostrym, zanim staną się przewlekłe.
♦ Można stosować leki ziołowe w postaci kapsułek lub kropli.
♦ Ćwiczenia jogi oraz zwykła jazda na rowerze pobudzają wydzielanie naturalnych substancji przeciwbólowych – endorfin.