OBJAWY
♦ Zmiany nastroju, depresja, obłęd (paranoja), nadpobudliwość, napady lękowe, egoizm, zachowania charakterystyczne dla małych dzieci.
♦ Dezorientacja, splątanie myśli, niemożność dłuższego skupienia uwagi, zapominanie świeżych zdarzeń oraz nowych informacji.
♦ Narastająca tendencja do mylenia zdarzeń i rzeczy.
♦ Zawroty głowy, zaburzenia równowagi.
ZGŁOŚ SIĘ DO LEKARZA, JEŚLI:
♦ U jednego z członków rodziny lub przyjaciół od jakiegoś czasu obserwujesz postępującą dezorientację lub opisane powyżej objawy choroby Alzheimera. Niekiedy ze względu na znacznie ograniczoną zdolność prawidłowego postrzegania własnej osoby oraz otaczającego świata chorzy wymagają opieki. Należy odpowiednio pokierować ich losem, poczynając od pierwszej wizyty u lekarza.
Choroba Alzheimera jest spowodowana postępującą degeneracją tkanki mózgowej. Ujawnia się najczęściej u ludzi po 65. roku życia, a objawia się stopniowo narastającym zanikiem funkcji intelektualnych, zwłaszcza pamięci, zdolności kojarzenia faktów i mowy. Chorym coraz trudniej skupić się na jednej czynności, z czasem nie są zdolni wykonać nawet najprostszych obliczeń; codzienne czynności życiowe sprawiają im coraz większą trudność, aż wreszcie stają się barierą nie do pokonania. Zamęt myślowy i poczucie frustracji narasta zwłaszcza nocą. Pojawiają się gwałtowne zmiany nastroju, od nagłych wybuchów złości, poprzez napady strachu, do okresów głębokiej apatii. Narastają także problemy w poruszaniu: ruchy zaczynają być nieskoordynowane, a chód bezładny. W końcu chorzy stają się niekomunikatywni, bezradni fizycznie i psychicznie. Choroba nieodwracalnie prowadzi do degradacji osobowości oraz człowieka jako jednostki, ostatecznie powodując śmierć.
Niektóre osoby cierpiące na chorobę Alzheimera umierają w ciągu kilku lat od rozpoznania, inne żyją nawet 20 lat. Średni czas trwania choroby ocenia się na 7 lat. Choroba występuje dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.
PRZYCZYNY
Mimo iż na chorobę Alzheimera cierpią jedynie ludzie w podeszłym wieku, nie wynika ona z naturalnego przebiegu procesów starzenia. Przyczyny choroby są obecnie przedmiotem intensywnych badań.
Charakterystyczna dla choroby Alzheimera utrata prawidłowych funkcji myślenia następuje wskutek dwojakiego rodzaju zmian degeneracyjnych, zachodzących w neuronach mózgu. Obserwuje się nieprawidłowe, poskręcane włókna nerwowe, a także specyficzne wtręty białkowe wewnątrz komórek nerwowych, określane mianem tarczek lub blaszek starczych.
Dotąd nie ma pewności, w jaki sposób i dlaczego w tkance nerwowej dochodzi do występowania zmian degeneracyjnych. Ich powstanie wiąże się ostatnio coraz częściej z nieprawidłowościami budowy jednego z białek surowicy, apolipoproteiny E, która pełni ważną rolę w transporcie substancji tłuszczowych w organizmie. W organizmach różnych osób spotyka się odmienne strukturalnie warianty tego enzymu, a niektóre z nich mogą się wiązać z wysokim ryzykiem powstania choroby Alzheimera.
Inna teoria powstała w ostatnim czasie opiera się na twierdzeniu, że uszkodzone białko wspólnie z innymi substancjami ustroju bierze udział w formowaniu blaszek starczych. Niezależnie od tego, czy właśnie ApoE jest kluczowym czynnikiem warunkującym powstawanie patologicznych zmian w tkance mózgowej, choroba Alzheimera to niewątpliwie schorzenie o podłożu genetycznym. Wyższym ryzykiem wystąpienia choroby są obciążone osoby, których przynajmniej jeden z rodziców cierpiał na chorobę Alzheimera.
Kolejna teoria wiąże wystąpienie degeneracji tkanki nerwowej z przewlekłym zatruciem spożywanym glinem. Inna hipoteza zakłada szkodliwe oddziaływanie na tkankę mózgową wolnych rodników – niestabilnych chemicznie cząstek, charakteryzujących się wysoką zdolnością wchodzenia w reakcje chemiczne z różnymi strukturami organizmu. Obie te teorie budzą coraz większy sceptycyzm.
Kontrowersje budzi także rola cynku w leczeniu choroby. Po stwierdzeniu w badaniach naukowych, że cynk może poprawić sprawność intelektualną ludzi w podeszłym wieku, w jednym z eksperymentów przeprowadzonych w 1991 roku próbowano podawać preparaty cynku osobom z chorobą Alzheimera. Jednak już w drugim dniu leczenia zaobserwowano gwałtowne pogarszanie się stanu psychicznego pacjentów i eksperyment natychmiast przerwano. Trzy lata później w badaniach autopsyjnych udowodniono, iż cynk może odpowiadać za powstawanie w komórkach mózgu wtrętów białkowych podobnych do tych, które obserwuje się u ofiar choroby Alzheimera. Niemniej jak dotąd nie udowodniono związku pomiędzy cynkiem a występowaniem objawów tej choroby.
W pewnych przypadkach czynnikiem przyczyniającym się do wystąpienia choroby Alzheimera mógłby być uraz. Około 15% chorych podaje, że w przeszłości przebyło uraz głowy.
DIAGNOSTYKA I BADANIA
Aby postawić prawidłową diagnozę, konieczne jest badanie lekarskie, ponieważ objawy podobne do symptomów choroby Alzheimera występują w przypadku wielu innych chorób, zwykle uleczalnych. Należą do nich zakażenia dróg oddechowych, niedobory żywieniowe, niedobór witaminy B12, niedokrwistość, hipoglikemia, depresja oraz niewydolność naczyń mózgowych (zmniejszenie przepływu krwi przez tętnice mózgowe wskutek ich zwężenia). Zdarza się też, że objawy przypominające chorobę Alzheimera to rezultat przyjmowania różnych leków lub ich szkodliwych kombinacji. Schorzeniami dość często mylonymi z chorobą Alzheimera są między innymi choroba Parkinsona, udar mózgu, choroby tarczycy, guzy mózgu, zaawansowane postaci kiły oraz pląsawica Huntingtona -dziedziczna choroba polegająca na zwyrodnieniu układu nerwowego.
Aby postawić rozpoznanie, lekarz najprawdopodobniej rozpocznie proces diagnostyczny od dokładnej oceny klinicznej oraz testów psychologicznych, których celem jest wykluczenie innych przyczyn upośledzenia czynności umysłowej. W następnej kolejności przeprowadza się najczęściej testy słowne oraz zbiera dokładne informacje od rodziny, jednak nie stanowi to podstawy do rozpoznania schorzenia. Do niedawna jedynym badaniem, które pozwalało na jednoznaczne potwierdzenie diagnozy, było pośmiertne badanie tkanek mózgu, ujawniające obecność w nim blaszek starczych.
Ostatnio pojawiła się koncepcja, że rozpoznanie choroby Alzheimera jeszcze za życia pacjenta umożliwia prostytest diagnostyczny, polegający na obserwacji chorego po wpuszczeniu mu do oka pewnego rodzaju kropli. Pacjenci z chorobą Alzheimera wydają się bowiem szczególnie wrażliwi na tropikamid, lek powszechnie stosowany przez okulistów do rozszerzania źrenic. Reakcja źrenic obserwowana w tych warunkach jest u cierpiących na chorobę Alzheimera trzykrotnie bardziej nasilona niż u osób zdrowych. Wydaje się ponadto, że zjawisko to występuje jeszcze przed pojawieniem się innych objawów choroby.
LECZENIE
Choroba Alzheimera jest nieuleczalna, niektóre leki mogą jednak opóźniać narastanie zmian degeneracyjnych w mózgu, zwłaszcza we wstępnej fazie choroby. Inne leki są pomocne w leczeniu zmian nastroju oraz pozostałych zaburzeń zachowania swoistych dla choroby Alzheimera.
Opieka nad chorymi wiąże się z wieloma problemami i jest często źródłem stresu oraz narastającej frustracji osób bliskich. Dlatego powstały organizacje mające na celu pomaganie rodzinom pacjentów w rozwiązywaniu problemów życiowych oraz nauczenie ich prawidłowej opieki nad chorymi i radzenia sobie z tą trudną sytuacją. W końcowej fazie choroby pacjent wymaga całodobowej, profesjonalnej opieki pielęgniarskiej. Nie które rodziny mogą sobie pozwolić na zapewnienie choremu takiej opieki, inne muszą szukać pomocy placówek służby zdrowia oraz opieki instytucjonalnej.
OPIEKA DOMOWA
Aby pomóc choremu w walce z epizodami dezorientacji oraz deficytem intelektualnym, trzeba stworzyć w jego otoczeniu atmosferę bezpieczeństwa i zrozumienia. Można to osiągnąć, zapewniając mu prowadzenie regularnego, wręcz monotonnego trybu życia i unikając wszelkich nowych, zaskakujących sytuacji. W razie gdyby osoba opiekująca się chorym musiała go na chwilę pozostawić samego, we wszystkich niezbędnych miejscach należy umieścić karteczki, w bardzo przystępny sposób informujące i przypominające o sposobie wykonywania poszczególnych czynności oraz zawierające proste polecenia.
Najczęstszymi problemami pacjentów z chorobą Alzheimera są trudności w utrzymaniu uwagi i uczucie zagubienia. Dlatego chorzy powinni nosić identyfikatory z danymi personalnymi i numerem telefonu kontaktowego, np. wypisanymi na bransolecie.
Aby zachęcić pacjenta z chorobą Alzheimera do rozmowy, można zabrać go na spacer. Badania naukowe wskazują, że spacer pozytywnie stymuluje te obszary mózgu, które odpowiadają za zdolność mowy.
Pacjenci z chorobą Alzheimera zazwyczaj przez dłuższy czas zachowują pamięć przeszłych zdarzeń, więc przywoływanie dawnych wspomnień i przyjemnych przeżyć wywołuje u nich uczucie spokoju i szczęśliwości, które będzie rzutowało na teraźniejszość. Można to szczególnie efektywnie wykorzystać podczas terapii grupowej. Bardzo pomocne są materiały audiowizualne, na przykład stare gazety, filmy, albumy fotograficzne czy też opowieści rodzinne o przeszłości. Nie należy jednak zmuszać pacjentów do przypominania sobie odległych faktów. Jedno lub dwa proste pytania mogą uruchomić lawinę wspomnień.
ZAPOBIEGANIE
Ponieważ przyczyny choroby Alzheimera są nieznane, nie wiemy, jak jej zapobiegać. Należy pamiętać, że nawet jeżeli choroba wystąpiła u twoich najbliższych krewnych, ty wcale nie musisz zachorować. Jeśli obawiasz się choroby Alzheimera, najlepszą strategią zapobiegania będzie zdrowy tryb życia: odżywiaj się w prawidłowy sposób i wykonuj systematyczne ćwiczenia fizyczne, aby utrzymać cały organizm, a zwłaszcza komórki nerwowe mózgu, w dobrym stanie. W szczególności należy unikać palenia papierosów oraz wystrzegać się okolic o silnie zanieczyszczonym powietrzu. Pomoże to zmniejszyć narażenie na działanie wolnych rodników, według niektórych naukowców odpowiedzialnych za tworzenie się blaszek starczych w komórkach nerwowych.
Mimo iż pewne badania wskazują na możliwość szkodliwego działania cynku, lekarze nie zalecają obniżenia spożycia tego pierwiastka poniżej obecnie obowiązujących norm żywieniowych. Cynk jest minerałem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania ustroju i dlatego ograniczanie jego spożycia może przynieść więcej szkody niż korzyści. Nie powinno się spożywać mniej cynku, niż przewiduje norma żywieniowa: 15 mg na dobę dla mężczyzn oraz 12 mg na dobę dla kobiet.